VPRO Tegenlicht op zondag 8 september om 21.05 uur op NPO 2. Bossen maken de aarde en het klimaat leefbaar en stimuleren biodiversiteit. Maar de moderne mens pakt en kapt (vorig jaar nog 12 miljoen hectare bos) en veroorzaakt een ecologische crisis die zijn weerga niet kent. In deze aflevering staat de oeroude intelligentie van bomen en bossen centraal. Elke boom vertelt een verhaal en elk oud bos is ook een blauwdruk voor een gezonde menselijke samenleving; niet homogeen, maar divers en complex. We bezoeken daarom de laatste oerbossen van Noord-Amerika en gaan – voor het te laat is – te rade bij de bomen in het bos.
Pulitzerprijs winnares en bestsellerauteur Annie Proulx schreef Schorshuiden, een monumentale roman over de ontbossing van Noord-Amerika waarin kolonisten het continent over razen in een tomeloze honger naar meer hout en geld. Annie Proulx houdt van bomen, misschien wel meer dan van mensen. Ze woont in het uiterste westen van de Verenigde Staten, in de Olympic Mountains buiten Seattle, waar nog een klein plukje oerbos over is. Zij vertelt ons over haar relatie met bomen en het bos, en wat wij er van kunnen leren. Proulx wijst op de gebalanceerde en respectvolle relatie die de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika hadden voor de kolonisten kwamen en pleit voor het uitbreiden van wilde, ongecultiveerde bossen.
Maar de mensheid kapt stug door, zonder te luisteren naar wat dat bos ons te vertellen heeft. Terwijl alleen al een verdubbeling van het aantal bossen de schade die de gehele transportsector aanricht aan de atmosfeer zou kunnen opheffen. Op Vancouver Island staat een eenzame oude “Douglas Fir” te midden van een gigantische leegte. We vertellen hier het verhaal van een Canadese houthakker die op een dag deze boom tegenkwam en hem simpelweg niet kon aanraken. De boom was zo oud en overweldigend dat hij besloot hem te beschermen. De bijna 100 meter “Big Lonely Doug”, werd geadopteerd door activist Ken Wu en zijn Ancient Forest Alliance en staat als enige overeind op het slagveld van gevelde bomen als symbool van hoop.
Dat we veel kunnen leren van de bomen en het bos wisten de oorspronkelijke bewoners van Amerika dus al lang. We portretteren hoogleraar bosecologie Robin Wall Kimmerer in het bosgebied waar zij onderzoek doet met haar studenten. Ze heeft zelf wortels in de Potawatomi stam en combineert haar traditionele afkomst met wetenschappelijke methodes om een beter inzicht te krijgen in de plek die wij mensen in kunnen nemen in de niet-menselijke wereld. Zij leert haar studenten luisteren naar wat de levensvormen die al miljoenen jaren langer leven dan wij ons te vertellen hebben.
In Canada bezoeken we bomen-onderzoeker Suzanne Simard die tegen de wetenschappelijke mores van haar tijd in onderzoek deed naar de communicatie tussen bomen. Ze haalde er de cover van het meest toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Nature mee, onder de kop Wood Wide Web. Zij legde complexe systemen bloot waarin bomen met elkaar praten, elkaar waarschuwen en leert ons het bos te zien als gemeenschappen die meer aan ons verwant zijn dan je op het eerste gezicht zou zeggen. Voor Simard is de gedachte aan een leven zonder bomen een hel, wij horen in de natuur, en de gedachte dat we er los van staan heeft ons juist in de situatie gebracht waar we nu inzitten. We zouden ons dus vooral van onszelf moeten bevrijden. Al is het alleen maar om onze eigen overlevingskansen te vergroten, omdat deze onlosmakelijk samenhangen met de bomen en het bos, als de ledematen aan een lichaam.
